Hayvansal Gıda Üretiminde Önemsemediğimiz Kimi Noktalar

C. Sarıcan

HAYVANSAL GIDA ÜRETİMİNDE ÖNEMSEMEDİĞİMİZ KİMİ NOKTALAR

Prof. Dr. Cemal Sarıcan

GİRİŞ

Hayvansal gıda üretiminde önemsenmeyen kimi konular , insan sağlığını tahmin edilemeyen boyutlarda etkileyebilir. Ülkemizde süt ve et üretiminde hayvanlarda sık rastlanan ayak hastalıklarının tedavisinde , genelde bakır sülfat ve formaldehit ayak geçiş havuzlarında kullanılır. Bu yazı, ilgililerin dikkatini konu üzerine çekmek ve gereken önlemlerin zaman geçmeden alınması amacı ile hazırlanmıştır.

Ayak hastalıklarının ekonomik etkileri

• Yem tüketiminde azalma
• Süt veriminin düşmesi
• Metabolizmada aksaklıklar
• Zayıflama
• Daha uzun yatış süresi
• Meme başlığı yaralanmaları ve meme problemleri
• Yüksek tedavi masrafları-Zamansız hayvan ölümleri

İşletmenin parasal kayıpları

Hayvancılıkta ayak banyoları gerekli mi?

Son yıllarda ayak banyolarının gerekliliği ve kabul edilebilirliği tartışma konusu olmuştur. Gerçekten bilimsel bildiriler dışındaki uygulamalar için referans olabilecek , uygulama deneyimlerini ve yasal pozisyonu da içeren somut öneriler yol gösterici olacaktır. Bu nedenle konu çok yönlü tartışılmalıdır. Ayakların işlevlerini yerine getirebilmesi açısından , tırnak sağlığı önlemlerinin alınması zorunludur. Yetiştirmede ayak hijyeni önlemlerinin alınmasına, doğada ,doğal hijyen koşulları bir alternatif oluşturur. Örneğin ; Yağmur , çiğ, otlak ve toprak. Bu nedenle , hayvan yetiştiriciliğinde ayak hijyeni için geçiş havuzu tesisinin bulunması zorunludur.

Avrupa Birliğindeki uygulama

Ayak hastalıklarının tanınmasında uygulanacak iyileştirme yöntemi seçimi. Aşağıda belirtilen dört ana başlığın içinde yer alan konulardan hangisinin söz konusu olduğunun ortaya konması tedavinin etkinliğini ve başarısını hızlandırır:

• Yemleme, tırnağa yük baskısı, endotoksinler
• Tırnaklara hatalı ve aşırı yüklenme
• Enfeksiyon-bakteriler
• Sürü analizi
• Hastalık çeşidi oranlarını tanımlamak zordur.
• İşletmeler arası karşılaştırma olasılığı yoktur.
• Ancak hayvanlarının hareketlerindeki topallık oranı ’in üzerinde olmamalıdır.
• Dökümantasyon sürekli yapılmalıdır.

Klauenbäder (Ayak Banyosu)

• rechtliche Situation-(Yasal Situasyon)
• Kupfersulfat und Formaldehyd sind Stoffe mit pharmakologischer Wirkung (Bakır Sülfat,Formaldehit,ilaç etkinliğindedir)
• gelistet in Anhang II VO 2377/90 →(Numarası verilen yönetmelikte listelenmiştir) Anwendung bei lebensmittelliefernden Tieren grundsätzlich möglich (Gıda üreten hayvanlarda genelde kullanılır)
• beide Stoffe sind apothekenpflichtig, daher nach § 2 AMG kein Reinigungs- bzw. Pflegemittel (Her iki ürün sadece eczanelerde numarası verilen yönetmenliğe göre verilebilir ve bunlar temizleme ve bakım ürünü değillerdir)
• keine Fertigarzneimittel vorhanden, daher nur als Reinsubstanz erhältlich (Tierarzt darf nach AMG hieraus keine Arzneimittel herstellen) Ayak banyosu için hazırlanmış ilaç yoktur. Sadece saf ürün olarak alınır. Veteriner, AMG –’’İlaç yasası’’ ye göre bunlardan ilaç üretemez

DİKKAT !!! ÇOK ÖNEMLİ !!!

Klauenbäder (Ayak Banyosu)

• rechtliche Situation-(Yasal Pozisyon)
• Anwendung von Kupfersulfat und Formalin bei Therapienotstand prinzipiell möglich (Bakırsülfat ve Formalin acil tedavi gerektiğinde ilke olarak kullanılması mümkündür)
• Wartezeiten: 28 Tage Fleisch, 7 Tage Milch !!!!(Bekleme süreleri: Ette:28 gün,Sütte 7 gün !!!!)
• nur als Verschreibung möglich (Satış sadece reçete ile mümkündür) → ausschließliche Abgabe vom Apotheker an Tierhalter (Eczanecinin hayvan yetiştirilerine satışı da sınırlandırılmıştır)
• Aber: (Fakat)
• Einsatz dieser Stoffe in Klauenbädern laut Biozid-Verordnung 2032/03 nicht mehr möglich(Bu maddelerin ayak geçis banyolarında kullanımı 2032/03 sayılı Biosid yönetmenliğine göre kesinlikle mümkün değildir)

Ayak Banyosu –Geçiş Havuzu Avrupa Birliği ülkelerindeki uygulama

Ayak banyolarına yürürlükteki yasalara aykırı olmamak kaydı ile izin verilir. Ancak geçerliliği sadece bir uygulama için geçerlidir. Yasalar tartışmaya açık değildir. Bir diğer deyişle:- Yasalar yorumlanamaz.

NİÇİN AYAK BANYOLUĞU

Yasaların çıkışı toplumda ilgi odaklarının toplumca korunması gerekliliğinden kaynaklanır. İlgili yasalara önce uymak ve de uygulamak bir yükümlülüktür. Bir ‘’Ayak Banyoluğu-Geçiş Havuzu ‘’ nun bulunması gerekliliği ,işletmede patojen mikroorganizma hasar baskısı olmasına bağlıdır. Fonsiyonel etkinlikler işletmede verim düşüklüğüne neden olmaya başladığında geçiş havuzu bulunması bir zorunluluktur.

Gıda Maddeleri Üretiminde Bakır Sülfat kullanımının sakıncaları

Biosid olarak ayak banyoları hijyen amaçlı ,hayvan yetiştiricileri tarafından kullanılabilir. Ancak etkili maddelerin bakanlıkların ilgili kuruluşları tarafından listelenmiş , izin verilmişve onaylanmış olması gerekir. Günlük iz element olarak ,gelişmiş bir kişinin ihtiyacı ; 1.0- 3.0 mg dir. Proteine bağlı formda olmayan Cu ,anti bakteriyel etkiye de sahiptir. Ancak az da olsa, insanlar için de toksit etkilidir.

Bakırın Etkileri

Toksite dalgası günlük 25 mg alındığında mide ve bağırsaklarda etkili olmağa başlar. Bakır zehirlenmelerinin belirtisi , kusma ve ishaldir. Vücutta biriken bakır, ağır karaciğer hasarlarına neden olur. Aşırı dozda alınan Cu sarılık, siroz nedenidir. Sağlıklı bireyler ,bilinmeden aşırı gr aralığında Bakır tuzları aldıklarında ,intihar girişiminde bulunabilirler. Serbest bakır da DNA yapısında hasara neden olabilir.

Günlük Maksimum Bakır Tüketimleri

0 – 1 Yaş : 0.2 – 0.5 mg

1 – 7 Yaş : 0.5 – 1.0 mg

7 – 15 Yaş : 1.0 – 1.5 mg

Genç ve Yetişkinler 1.0 – 1.5 mg

100 gr Süt ve Ürünlerinde Bakır (Cu) Sınır Değerleri (Mikro gram)

Tam yağlı Süt ( % 3.5 Yağlı ) 6.5

Yoğurt ( % 3.5 yağlı ) 10

Emantaler Peynir 1170

Edamer Peynir 54

100 gr Çiğ Etlerde Cu Sınır Değerleri (Mikro gram)

Sığır Bonfilesi 76

Kuzu Eti 170

Kanatlı Et 242

İnsan sağlığında, iz element olarak bakırın işlevi

İz element olarak Cu , bir çok enzimin yapısında , göz , deri , saç renginin oluşmasında , bitkilerde ise chlorophyll sentezinde etkilidir. Günlük iz element olarak gelişmiş bir kişinin ihtiyacı ; 1.0-3.0 mg dır . Proteine bağlı formda Cu , anti bakteriyel etkiye de sahiptir. Ancak az da olsa insanlar için de toksit etkilidir. Toksite dalgası günlük 25 mg alındığında mide ve bağırsaklarda etkili olmaya başlar.

Beslenmede, iz element bakır

Bakır iz element olarak dışarıdan alınması gerekir. İnsan beslenmesinde noksanlığı söz konusu olduğunda kansızlık (anemi: demirin vücutta döngüsündeki aksaklığa bağlı) kan pigmenti oluşumunda rahatsızlık , ayrıca ağırlık kaybı , döl verimi aksaklıkları, bulaşıcı hastalıklara yakalanma riski , hatta alzheimer hastalığı bile , iz element olarak bakır noksanlığına bağlanabilir. Makro element olarak bakırın rengi yeşildir. Atomabsorption , Atomemission aparatı yardımı veya ‘’optik emissionspektroskopie’’ ile ölçülebilir.(http:/ LGI –LebensmittelchemischesInstitut-Kupfer in Lebensmittel)

Bakır -Kalıtsal WİLSON hastalığı ilişkisi

Kalıtsal hastalık ‘’ Morbus Wilson ‘’ihtiyaç fazlası bakırın vücuttan atılmasını engeller ve vücutta bakır birikimi artar . Önce karaciğerde depolanan bakır , depolanma sınırı aşılınca dolaşım sistemine geçer. Bu kanalla ‘’ Cu ‘’ diğer organlara da ulaşır. Ender bir hastalık olan ‘’ Menkes Sendromuna‘’ da yol açar. Bu ise, bakırın bağırsaktan kana emiliminde problem olmaktadır. Sonuç olarak bakır eksiklği ortaya çıkmaktadır. Doğumdan sonra gerekli bakır verilmez ise sonuç ölümcül olabilmektedir. Hücre içine alınan bakır, bazı organlarda yüksek, bazı organlarda ise düşük olur.(http:www.deacademic.com)

DİKKAT !!!!

Mineral madde metabolizmasındaki aksaklıkta karaciğerde depolanan bakırın vücut dışına atılamamasının nedeni olan ‘’Wilson’’ hastalığından kaynaklanır . Hastalık tanısının önemi , erken tedavi önlemlerinin alınması açısından önemlidir (J.Fallk , S. Büggemann 2013)

WİLSON hastalığının nedeni

Vücuda alınan bakır , hem bağırsak hücrelerinde , hem de karaciğerde metallothionin ile depo edilir. Karaciğerde üretilen birçok protein için de ‘’Kofaktör ’’ dür. Dolaşımda bakır genellikle serüloplazmin ile sağlanmaktadır. Karaciğerde üretilen bir protein olan ‘’SERÜLOPLAZMİN’’ , kandaki bakırı bağlar. İhtiyaç fazlası bakır ‘’Serüloplazmin’’ le uzaklaştırılır. Normal bir insan fazla bakırı , vücuttan anılan yolla uzaklaştırabilir. Ancak, Wilson hastalığında bakırın safra yoluyla atılımı bozulmuştur. Karaciğerde ve beyin hücrelerinde bakır birikime bağlı toksisite oluşur. Bu dokularda fonksiyon kaybı olmaktadır. Tedavi edilmez ise, sonuç ölümcül olabilmektedir. biriken fazla bakır, kan dolaşımına verilir ve diğer vücut organlarında birikerek zararlı (toksit) etki oluşur (2014, N.Özhan ,A.Dobrucalı)

Wilson hastalığı etkileri

Serüloplazmin, bir alpha-2Glykoproteindir. Karaciğerde sentezlenir. 6-8 bakır iyonu taşır. Plazma bakırının %90-95 ini nakleder . 13.kromozomdaki ATP7B geni karaciğer parenkim hücresi içerisinde yer alır . Ancak ‘’Mutasyon’’ a uğradığında ‘’Morbus Wilson ve Menkes –Sendromu ortaya çıkarki , bu iki sendrom da ‘’KALITSAL’’bir hastalığın nedenidir(2016 D.Herzog)

Sonuç

İnsanda 13. kromozomdaki ATP7B geni karaciğerdeki hücrelerin ihtiyaç fazlası bakırını vücuttan atılışını kontrol eder. Karaciğer hücreleri normal koşullarda fazla bakırı safra kesesine gönderir . Ancak ATP7B geni mutasyona uğradığında, anılan süreç işlemez. Hastalık belirtileri , konu genetik bozukluk olsa bile, bakırın sağlığa zarar verici boyuta ulaşması yılları alır. Belirtiler genelde 6 ve 20 yaşlar arasında çıkmağa başlar. O nedenle 30.000 – 100.000 kişide bir görülen bu kalıtsal hastalığın görüldüğü ailelerde besin ile alınan bakırın miktarı , göz önünde bulundurulmalıdır. Doktor kontrolünde bakır şelatörleri yardımı ile vücuttaki bakırın seviyesi kontrol altına alınmalıdır. çocuklarımızın sağlığı için, erken teşhisi ve kandaki ‘’SERÜLOPLAZMİN’’ işleyiş düzeyini tespit ettirmeyi, ÖNEMSEYELİM.

KAYNAKÇA

• http://LCI-Lebensmittelchemisches Institut-Kupfer in Lebensmittel
• http: Deutsche Geselschaft für Ernaehrung Lexicon.de
• http:/Doc.Medicus/www.Vitallstoff-/spurelemente/Kupfer/Lebensmittel/htlm
• http:/ DLG e.V.-Pressemeldungen/Milchviehhaltung:Klauen-Baeder richtig einsetzen
• 2015 Anonim: sind Klauenbaeder erlaubt ? Oder: Sind Klauenbaeden nicht erlaubt? Genossenschaft Klauenpfleger eG Sachen
• 2015 Reach-CLP-Biozid Helpdesk ‘’Die neue Biozid-Verordnung Bundesanstalt fürArbeitsschutz und Arbeitsmedizin
• 2015 Rechtliche Regelungen (Umwelt Bundesamt)
• 2015 Heckert H.P. Wenn der Schuh drückt, geht die Leistung flöten (Klinik für Klauentiere der FU Berlin)
• 2016 Sarıcan C. Yayınlanmamış notlar, İzmir
• 1971 Sönmez R. C.Sarıcan Et Üretimini Geliştirme Metodları ve Et Kalitesi Üzerinde Çalışmalar (EÜ.Matbaası İzmir)
• 2016 Sarıcan C. Sığırlarda ayak hastalıkları http: ozevren.com.tr
• http:/www.drahmetdobrucalı.com/wilson hastalığı
• Şükrü Güleç 2016 ‘’ recommended Intakes : The Diatary Intakes ( DRI ) for copper are shown below ‘’ ( İYTE-Özel Tabela ve ekler )
• http:/LGI-Lebensmittelchemisches Institut-Kupfer in Lebensmittel
• http:/J.Falk,S. Brüggemann 2012;Sozialmedizinische Beurteilung der Leistungsfaeigkeit von Menschen mit chronischen nicht malignen leber-und Gallenkrankheit.
• http:/Denise Herzog 2016,Die Bedeutung von kupfer İm menschlichen Körper:eine kurze Übersicht.